«آقادار» بازتاب فرهنگ مردم گیلان در حفظ درختان است
تاریخ انتشار: ۲۶ دی ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۵۲۷۱۶۵
ایسنا/گیلان کتاب «آقادار» توسط انتشارات سپیدرود رشت منتشر شده و موضوع آن «درخت، در فرهنگ مردم گیلان» است.
به تازگی کتابی با عنوان «آقادار» توسط انتشارات سپیدرود رشت منتشر شده که موضوع آن «درخت، در فرهنگ مردم گیلان» است. این کتاب اثر تازه هوشنگ عباسی است که کارنامه پژوهشی اش مملو از مطالعات در حوزه مردم شناسی گیلان است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
بر همین اساس هوشنگ عباسی، مولف آقادار در گفت و گو با ایسنا پیرامون این باورداشت مردم گیلان سخن گفت.
در اساطیر ایرانی، نخستین زن و مرد ایرانی از گیاه ریواس متولد می شوند. این نشان می دهد گیاه و درخت در فرهنگ ما قداست دارد. مشخصا این فرهنگ در مردم گیلان چه بازتابی دارد؟
درخت در باور عامیانه‌ی مردم گیلان دارای روح و جان است و با توجه به اینکه گیلان منطقه‌ای کشاورزی است، اهمیت آب و گیاه و زمین را در نزد آنها می‌توان در نظر گرفت. اعتقاد آنها این است که ارواح پاکان و نیاکان در درختان حلول کرده و به صورت درختان مقدس ظاهر می‌گردد.
بر اساس این باور معتقدند، درخت زبان انسان را می‌فهمد، به همین جهت با درخت صحبت می‌کنند، از آن یاری می‌خواهند، درمان می‌طلبند و گاهی بر آن خشم می‌گیرند.
مردم گیلان به درختان مقدس (آقادار) می گویند، به این درختان سوگند یاد می‌کنند و گاها با بستن پارچه های سبز به آن دخیل بسته و متوسل می شوند.
این باورداشت، ریشه در چه تاریخی دارد؟
به درستی نمی توان گفت. درخت در بسیاری از ملل دارای ارزش و احترام است و در فرهنگ ایران باستان نیز درختان از احترام و قداست ویژه ای برخوردار بودند. در حفاری های باستان شناسی در چراغعلی تپه(مارلیک) در شهرستان رودبار، اشیای یافت می شود که متعلق به اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول قبل از میلاد است. شاخص ترین آنها جام زرینی است که درخت مقدس یا درخت زندگی بر آن حک شده است. دوگاو بالدار ساقه درختی را دربرگرفته و از آن محافظت می کنند.
درباره وجه تسمیه نام کتاب بیشتر توضیح دهید؟
روایت های زیادی پیرامون کاشت درخت بر سر مزار بزرگان در منابع هست که بعدها همان درخت در نظر مردم مقدس شده است. به عنوان نمونه، سالوک مرداویج، یکی از طرفداران سیدعلی کیا در جنگی کشته می شود و بعدها بر سر مزار او در دیزبن لاهیجان، چند درخت شمشماد می روید. یک قرن بعد مردمی که از آنجا می گذشتند، آن را مدفن آدمی مقدس می پنداشتند و ضمن قرائت فاتحه به شاخه های شمشماد دخیل می بستند.
داستان های زیادی پیرموان آقادار موجود است. به نظرم داستان «مرقد آقا» اثر نیما یوشیج بر اساس همین باورداشت نوشته شده و یا منظومه گیلکی آقادار شیون فومنی هم بازتاب همین عقیده است.
جهانگردان نیز بازتاب این باورداشت را در سفرنامه های خود نوشته اند.
بله. بخشی از خاطرات آنان به درختان مقدس اشاره دارد. مثلا نیکیتین جهانگرد و کنسول روس، به مقدس بودن درخت هرزویل منجیل اشاره دارد. و یا لوئی رابینو، نایب کنسول انگلیس در رشت( در اوایل قرن بیستم) درباره اعتقاد زنان به درختان مقدس می نویسد: در محله کیاب رشت درختی است که بی بی زینب نام دارد و یکی از زیارتگاه های زنان نازا به شمار می رود. و یا به تکیه چهاربرادران رشت اشاره دارد که ۴درخت آزاد داشته و مورد احترام زنان بوده است.
وی به مواردی هم اشاره دارد که قبلا درخت مقدس بوده و بعدها زیارتگاه شده است. به عنوان نمونه، درخت گوراب پشالم از توابع لیشاوندان فومن که سابقا درختی مورد زیارت بوده و اکنون آنجا مقبره آقا سید یعقوب بنا گردیده است.
درست است که زیارت درختان مقدس، اکنون کمتر مشاهده می شود، ولی در فرهنگ عامه شاهد مثل ها و باورداشت هایی پیرامون درختان داریم.
یک باورداشت، به این راحتی از فرهنگ مردم پاک نمی شود. در برخی مناطق هنوز به درختان مقدس قسم یاد می کنند. اهالی روستای حسن کیاده اگر در شب خواب درخت آزاد ببیند، عقیده دارند، ترقی می کند.
یا اگر درختی در پاییز گل کند، آن را نشانه سخت زمستانی می دانند. اگر قورباغه درختی بخواند، عقیده دارند، باران می بارد. اگر خواب ببینند درخت آزاد شکسته است، یکی از بزرگان آبادی خواهد مرد. در عروسی برخی مناطق، عروس و داماد، درختی را باهم در حیاط خانه می کاشتند. ماحتی ازدواج با درخت هم در فرهنگ گیلان داشته ایم.
در مثل های گیلکی هم درخت زیاد داریم مثلا «اگر پئر نداری، بوشو ایتا داره جیر بینیش» (اگر پدر نداری، برو زیر یک درخت بنشین، یعنی کسی را بزرگ خودت قرار بده.)
برخی گونه های گیاهی مثل درختان آزاد یا کیش بیشترمورد احترام هستند. در بیشتر گورستان ها یا حیاط امامزاده ها از این گونه های کهنسال دیده می شود.
مردم گیلان به درخت آزاد و کیش علاقه فراوانی دارند شاید بلندی و استواری درختان آزاد و سرسبزی همیشگی کیش یا شمشماد دلیل آن باشد. جنگل نشینان پای درختان آزاد شمع روشن می کنند و یا برگ های همیشه سبز کیش، به عنوان هدیه به بقعه ها برده می شد.
درختان آزاد چوب قابل انعطاف و مقاومی دارد و عمر زیادی دارند. مردم باور دارند اگر درختان مزار را قطع کنند، به بیماری لاعلاج دچار می شوند. و شیره قرمز رنگ درختان آزاد کهنسال را به عنوان تبرک به سر روی خود می مالند. به همین دلیل درختان آزاد گورستان ها کهنسال و تنومند می شد چون قابل احترام بود، از قطع آن خودداری می کردند.
به عنوان آخرین سوال، چند نمونه از این درختان مقدس را نام ببرید
درخت آزاد «مالده» که گرداگرد تنه آن ۷۷۰ سانتی متر است. این درخت از عجایب گیلان است. درخت آزاد «بقعه بندبن» روستای قاسم آباد به قطر ۶۲۰ سانتی متر، درخت آزاد بقعه سید خلیل در «محله راه پشته لنگرود» که تنه آن ۵۱۰ سانتی متر است. درخت آزاد بقعه سید رضا کیا در «ناصرکیاده» که گرداگرد تنه ۴۷۰ سانتی متر است.
علاقمندان می توانند برای مطالعه بیشتر، کتاب «آقادار» را از انتشارات سپیدرود رشت تهیه کنند.این کتاب به قیمت ۹۸۰۰۰ تومان در کتابفروشی ها عرضه می شود.
انتهای پیام
منبع: ایسنا
کلیدواژه: استانی اجتماعی معرفی کتاب درخت فرهنگ عامه استانی اجتماعی استانی اقتصادی استانی شهرستانها استانی فرهنگی و هنری درختان مقدس درختان آزاد مردم گیلان فرهنگ مردم درخت آزاد سانتی متر
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۵۲۷۱۶۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
حرکت تانک‌وار شهرداری زاکانی علیه پارک‌های قدیمی تهران؛ باز کردن باب «درخت‌کشی» به چه قیمتی؟
استاد گیاهشناسی دانشگاه تهران می‌گوید: «پارک لاله تنها پارک تهران است که کلیه گیاهان آن نقشه برداری شده و در وب سایت سازمان بوستانها تمامی اطلاعات و نقشه پراکنش گیاهان آن قابل دسترسی است.با رفتارهای تهاجمی این‌چنینی به فضای سبز، باب درخت کشی در شهر باز خواهد شد و اگر هزاران پلاکارد هم با عنوان “ زنده باد درخت“ نصب شود، کسی آن را باور نمی‌کند.»
کسی نمی‌داند شهرداری تهران چه در سر دارد که هر روز شکایت و گله شهروندان رو به آسمان است، یک روز می‌خواهد در پارک‌های تهران هتل بسازد، روز دیگر می‌خواهد در پارک قیطریه برای مردمی مسجد بسازد که همان مردم، در همان پارک بخاطر این تصمیم تجمع کرده‌اند، یک روز قراردادی پر ابهام با چینی‌ها می‌بندد که برای تهران اتوبوس بیاورد و همان قرارداد صدای داد و فغان شورای شهری‌ها را بلند می‌کند.
این روزها هم نوبت به پارک لاله رسیده است. مدتی است که در پارک لاله تهران، سمت غربی ایستگاه آتش‌نشانی و روبه‌روی خیابان پورسینا، حصارهایی نصب شده است. در روزهای اخیر هم کانکس‌هایی در محل مستقر شده و گویا همه‌چیز مهیای آغاز عملیات درخت‌کشی و ساخت و ساز در پارک لاله است. این وضعیت باعث شد که هفته گذشته جمعی از شهروندان در این محل جمع شوند و به زاکانی اعتراض کنند.صحبت از ساخت یک فرهنگسرا در پارک لاله است.
در همین خصوص حسین آخانی، استاد گیاهشناسی دانشگاه تهران دیروز، ۱۵ اردیبهشت شخصا به پارک لاله رفته و از نزدیک اوضاع این محوطه حصارکشی شده را بررسی کرده است.
این استاد دانشگاه می‌گوید: «روز شنبه ۱۵ اردیبهشت به پارک رفتم و با صحنه‌های نگران کننده‌ای مواجه شدم. اول آنکه بخشی از جنوب پارک در نزدیکی ایستگاه مترو تغییر کاربری داده شده است. آنچه از لابلای حصار دیده شد، گود برداری و ایجاد سازه‌ای (شبیه دستشویی) به مساحت تقریبی حدود ۲۰۰-۵۰۰ متر مربع است. کمی دورتر در غرب آن، درست مجاور ایستگاه آتش نشانی و محلی که درختان انجیلی قرار دارند در چند هزار متر مربع حصار کشی شده است. علاوه بر انجیلی، درختان قدیمی تنومند و ارزشمند دیگری در این بخش پارک رویش دارد. درختان این بخش پارک به دلیل خاک باز، از شادابی و سلامت بیشتر برخوردار است و طبیعی است کوچکترین دستکاری در آن نباید صورت گیرد.»
آخانی با بیان اینکه در ۱۳ اردیبهشت امسال با آقای مهندس مختاری رئیس سازمان بوستانها و فضای سبز تهران در خصوص دلیل این حصار کشی پرسیدم. ایشان به من قول دادند که آنجا هیچ درختی قطع نمی‌شود. ادامه می‌دهد: «در گفت‌وگوی دوباره خود با آقای مهندس مختاری متوجه شدم که ماجرا جدی است و برنامه تغییر آن محل برای اهداف فرهنگی وجود دارد. اگر چه ایشان مدعی عدم قطع درخت بود ولی تغییراتی که بناست انجام شود و روزنامه همشهری نیز به آن اشاره کرده است باعث تهدید این زیست بوم شهری و به مرور باعث خشک شده درختان خواهد شد.»
به گفته استاد گیاهشناسی دانشگاه تهران، جنوب پارک لاله از نظر گونه‌های درختی متنوع‌ترین و اتفاقا دارای گونه‌های بومی است و با توجه به انبوه درختان، سیمای جنگلی شمال کشور را در ذهن تداعی می‌کند. او معتقد است: «هر گونه تخریب، تغییر کاربری و حتی ایجاد آبنما و راه عبور و مرور به این زیست بوم شهری اشتباه و خطای نابخشودنی است.»
چرا پارک لاله مهم است؟
دکتر آخانی در برابر این پرسش که چرا پارک لاله اهمیت دارد و چرا باید نگران این بوستان باشیم، می‌گوید: «اول اینکه این پارک تنها فضای سبز مجاور بزرگترین و قدیمی‌ترین دانشگاه کشور است. دانشگاهی که در قلب شهر تهران از داشتن یک کمپوس (فضای بیرونی) مناسب محروم است. این پارک تنها جایی است که دانشجویان می‌توانند با دوستان خود در آنجا قدم بزنند و زیباترین خاطرات دوران تحصیل خود را بگذرانند. شک ندارم که هزاران دانشجو در همین پارک بزرگترین تصمیم خود را در فضای زیبای پارک برای تشکیل زندگی مشترک را گرفته‌اند.»
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: «آرزو داشتم که روزی پارک لاله را به باغ گیاهشناسی تبدیل کنم تا دانشگاهی باز باشد برای شهر تا کودکان، دانش آموزان و دانشجویان و مردم با دنیای گیاهان آشنا شوند. بعد از چندین سال مذاکره مفصل و جلسات متعدد، هیئت مدیره سازمان بوستانها و فضای سبز شهر تهران - علیرغم موافقت‌های اولیه - با آن مخالفت کرد. دلیل مخالفت این بود که این پارک قدیمی است و به هیچ عنوان نباید به آن دست زد! بعد توافق شد که باغ گیاهشناسی در دو سوی اتوبان چمران در مجاور برج میلاد و دانشگاه تهران ساخته شود. توافق انجام شد، تفاهم نامه امضا شد، شورا آن را مصوب کرد ولی به دلایل نامعلوم به مرحله اجرا نرسید.»
او ادامه می‌دهد: «پارک لاله تنها پارک تهران است که کلیه گیاهان آن نقشه برداری شده و در وب سایت سازمان بوستانها تمامی اطلاعات و نقشه پراکنش گیاهان آن قابل دسترسی است. در این پروژه که توسط اینجانب در دانشگاه تهران انجام شده است، بایستی بزودی با نصب پلاک، شامل نام‌های علمی و فارسی و پراکنش در داخل پارک و با استفاده از کد QR ، علاقه مندان بتوانند اطلاعات دقیق‌تر شامل عکس‌های دقیق و پراکنش آن را بدست آورند.»
آخانی اظهار می‌کند: «پارک لاله تنها پارکی است که در آن درخت انجیلی (Parrotia persica) بیش از نیم قرن پیش کاشته شده است و به همین دلیل ارزش و اعتبار حفاظتی بسیار بالایی دارد.»
استاد گیاهشناسی دانشگاه تهران با بیان اینکه به یاد می‌آورم در فروردین ۱۴۰۱، وقتی برای ایجاد موزه علم در زمین‌های در اختیار دانشگاه تهران واقع در ملا صدرا چندین درخت سرو نقره‌ای آمریکایی - که ارزش‌های اکولوژیک چندانی برای شهر ندارند - قطع شدند، آقای مختاری و ماموران شهرداری محکم جلوی آن ایستاد، می‌گوید: « آقای مختاری، به عنوان کسی که خود را حافظ درختان تهران می‌داند، و شورای شهر تهران وظیفه دارند جلوی این تغییر کاربری تحت هر عنوان و با هر هدفی بیایستد. با رفتارهای تهاجمی این‌چنینی به فضای سبز، باب درخت کشی در شهر باز خواهد شد و اگر هزاران پلاکارد هم با عنوان “ زنده باد درخت“ نصب شود، کسی آن را باور نمی‌کند.»
با این گلایه‌ها و با توجه به اینکه هر دو اقدام ساخت مسجد و فرهنگسرا در بوستان‌های قیطریه و لاله با اعتراض و تجمع شهروندان روبه‌رو شده،سوال اینجاست که شهرداری تهران برای کدام مردم و چه کسانی این بنا را می‌سازد؟ چرا شهرداری می‌خواهد با تانک از روی پارک‌های تهران بگذرد؟ این همه لجبازی با مردم شهر چه هدفی را دنبال می‌کند؟ شهرداری که مردم با اقداماتش همراه نیستند، برخی از اعضای شورای شهرش جلسه سخنرانی‌اش را ترک می‌کنند و با اون همسو نیستند، چه هدفی دارد؟
جزئیات جدید از دزدیده شدن دختر ۴ ساله کلالهای؛ کارگر ۳۵ ساله قصد فروش یسنا را داشت